– To sztuka o tym, dlaczego nie przestawaliśmy żyć, chociaż wszystko popychało nas do samobójstwa – powiedziała kiedyś o „Samobójcy” Nadieżda Mandelsztam. Napisana pod koniec lat 20. ubiegłego wieku tragikomedia Nikołaja Erdmana nie spodobała się Stalinowi, który zabronił jej wystawiania. Mimo to zarówno „Samobójca”, jak i wcześniejsza sztuka Erdmana „Mandat” obrosły legendą. Krążyły w drugim obiegu życia teatralnego, co celniejsze kwestie stały się znanymi powiedzonkami. To było wszakże dla Erdmana za mało. Sfrustrowany porzucił dramatopisarstwo. Zaczął pracować dla filmu. Szczęście się do niego uśmiechnęło. Został współscenarzystą takich przebojów radzieckiej kinematografii jak „Świat się śmieje” i „Wołga, Wołga”. Za „Śmiałych ludzi” otrzymał nawet nagrodę państwową.

Dwa lata przed śmiercią pisarza, w 1968 roku, pojawiła się szansa opublikowania „Samobójcy” w czasopiśmie „Tieatr”. Niestety, znów skończyło niczym. Zakazany w ZSRR został „odkryty” i doceniony na Zachodzie. W 1969 roku „Samobójcę” wystawiono w RFN, trzy lata później we Włoszech, a następnie w innych krajach. Dopiero w 1982 roku odbyła się prapremiera rosyjska.

W Polsce sztuka weszła do obiegu scenicznego w 1987 roku. Zyskała spory rozgłos, co zaowocowało intrygującymi spektaklami, m.in. Jerzego Jarockiego we wrocławskim Teatrze Współczesnym i Andrzeja Rozhina w stołecznym Ateneum. Telewizyjna inscenizacja Kazimierza Kutza z popisową rolą Janusza Gajosa jest ich godnym ukoronowaniem.

Związek Radziecki, późne lata dwudzieste. Siemionowi Siemionowiczowi Podsiekalnikowowi coraz trudniej znaleźć motywację do życia. Już rok jest bez pracy, jego rodzina (żona i teściowa) cierpi biedę, szans na poprawę losu nie widać. Jedynymi podporami siermiężnej egzystencji Siemiona są: pasztetówka i marzenie o zarabianiu grą na helikonie. Niestety, to drugie również szybko kończy się gorzkim rozczarowaniem.

W związku z tym Podsiekalnikow zaczyna głośno rozmyślać o samobójstwie, czym wprawia w przerażenie żonę, teściową i sąsiadów. Jednak wkrótce, paradoksalnie, chęć skończenia ze sobą sprawia, że życie Siemiona nabiera barw. Staje się popularny, o jego względy zabiegają artyści i przedstawiciele inteligencji, duchowni i handlowcy, nie mówiąc już o atrakcyjnych kobietach.

Cóż z tego, skoro wszystkim tak naprawdę zależy tylko na śmierci Podsiekalnikowa, a nie na nim samym. Przecież Siemion nie musi umierać ot tak, bez powodu. Czyż nie lepiej, by poświęcił życie dla jakiegoś konkretnego celu? Każdy z nowych „przyjaciół” Podsiekalnikowa próbuje więc przeciągnąć go na swoją stronę. Niedoszły wirtuoz helikonu jest wszakże coraz bardziej zakłopotany. Dochodzi bowiem do wniosku, że jego nieudane i marne życie stanowi dla niego wielką wartość.

Autor: Nikołaj Erdman
Przekład: Maryla Masłowska
Tłumaczenie piosenek i wiersza: Wojciech Młynarski
Reżyseria: Kazimierz Kutz
Reżyseria tv: Stanisław Zajączkowski
Scenografia: Bolesław Kamykowski
Kostiumy: Renata Jabłońska
Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz

Obsada: Janusz Gajos (Siemion Siemionowicz Podsiekalnikow), Elżbieta Karkoszka (Maria Łukianowna, jego żona), Izabela Olszewska (Serafima Iljiczna, jego teściowa), Krzysztof Jędrysek (Aleksander Pietrowicz Kałabuszkin), Iwona Bielska (Margarita Iwanowna Pierieswietowa), Jerzy Trela (Aristarch Dominikowicz Grand - Skubik), Agnieszka Mandat (Kleopatra Maksimowna), Krzysztof Globisz (Wiktor Wiktorowicz, pisarz), Anna Dymna (Raisa Filipowna), Leszek Piskorz (Jegoruszka Jegor Timofiejewicz), Leszek Kubanek (Ojciec Jełpidij, duchowny), Tadeusz Szaniecki (Nikifor Arsientiewicz Pugaczow, kupiec) oraz Lidia Duda, Zofia Niwińska, Beata Rybotycka, Zofia Więcławówna, Halina Wyrodek, Jerzy Adamski, Piotr Beluch, Marek Chodorowski, Konrad Dębogórski, Jerzy Fedorowicz, Julian Grabowski, Rafał Jędrzejczyk, Krzysztof Stawowy, Krzysztof Warunek, Wiesław Wójcik, Tadeusz Zięba, Jacek Wójcicki


PREMIERA 24.04.1989