„Rzecz napisana w 1902 roku. Dzieje się na scenie teatru krakowskiego” – głosi napis w prologu telewizyjnej inscenizacji „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego.

Przedstawienie to, w reżyserii Konrada Swinarskiego, zostało zarejestrowane 21 października 1979 roku w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, w pięć lat po premierze, a w cztery po śmierci reżysera. I mimo że dramat autora „Wesela” wystawiano wcześniej i później wielokrotnie, właśnie ten spektakl zyskał sobie opinię wzorcowego, a dziś jest już legendą.

Z biegiem lat na jego temat powstała bogata literatura fachowa, pełna zachwytów nad inscenizacyjnym geniuszem Konrada Swinarskiego, scenograficznym kunsztem Kazimierza Wiśniaka, kompozytorską maestrią Zygmunta Koniecznego i aktorską wirtuozerią Jerzego Treli, Anny Polony, Jerzego Radziwiłowicza i innych.

Komplementom trudno się dziwić. „Wyzwolenie” uchodzi za jedną z trudniejszych do wystawienia sztuk Wyspiańskiego. Bogata problematyka, wieloznaczność i wielowątkowość nie ułatwiają zadania potencjalnym reżyserom.

Tymczasem – jak pisał przed laty branżowy „Teatr” – „Swinarski nie pomija niczego lub prawie niczego z propozycji poety. Nie tylko myślowych. Nie pomija również jego wskazówek teatralnych. Z pierwszych buduje logikę myślową swego przedstawienia. Z drugich (zdumiewające, jak skrupulatnie je wykorzystuje!) – logikę artystyczną. Własne pomysły reżysera nigdy nie przeinaczają tu myśli i wskazówek autora. Z nich się wywodzą. Gdy trzeba, dopowiadają coś, co nie jest do końca dopowiedziane i określone; wyjaśniają, co mało klarowne i zbyt zawiłe; precyzują znaczenia i określają szczegóły z tą ulubioną przez Swinarskiego dosłownością i rzeczową konkretnością, przeciwną wszelkiej mglistej symbolice. Ale są w owych „dopowiedzeniach” rzeczy kapitalne, pomysły wielkie, które w końcu decydują o kształcie tej inscenizacji i jej niepospolitym sukcesie”.

Autor: Stanisław Wyspiański
Reżyseria: Konrad Swinarski
Reżyseria tv: Laco Adamik, Agnieszka Holland
Scenografia i kostiumy: Kazimierz Wiśniak
Muzyka: Zygmunt Konieczny

Obsada: Jerzy Trela (Konrad), Anna Polony (Muza), Izabela Olszewska (Hestia - Wróżka), Wiktor Sadecki (Karmazyn), Jerzy Radziwiłowicz (Hołysz), Roman Wójtowicz (Kaznodzieja), Andrzej Hudziak (Przodownik), Juliusz Grabowski (Prezes), Roman Stankiewicz (Prymas, Stary Aktor), Zdzisław Zazula (Mówca), Edward Lubaszenko (Reżyser, Kolejarz), Joanna Żółkowska (Harfiarka), Zbigniew Szpecht (Ojciec), Jerzy Święch (Syn), Halina Kwiatkowska (Zosia), Hanna Smólska (Lilla), Stefan Szramel (Samotnik), Tadeusz Malak (Geniusz), Melania Sadecka (Rekwizytor), Antoni Żukowski (Mecenas); Zygmunt Józefczak, Tadeusz Jurasz, Tadeusz Malak, Jerzy Radziwiłowicz, Stefan Szramel, Jerzy Święch, Edward Wnuk (Maski); Ewa Kolasińska, Andrzej Buszewicz, Stanisław Gronkowski, Edward Wnuk, Ferdynand Wójcik (Robotnicy) oraz zespół „Kontrast”.

Czas: 142 min

PREMIERA TV 21 stycznia 1980