„Oświęcim to była igraszka” – powiedział rotmistrz Witold Pilecki; igraszka w porównaniu z komunistycznym polskim więzieniem.

Pilecki został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w 1947 roku. Torturowano go fizycznie i psychicznie, oskarżono o zdradę i wytoczono proces będący ponurą kpiną z wymiaru sprawiedliwości. Wreszcie skazano go na karę śmierci – wyrok został wykonany.

Ryszard Bugajski ukazuje w swoim spektaklu ten najtragiczniejszy okres życia Witolda Pileckiego. Akcja rozpoczyna się od spotkania rotmistrza z generałem Andersem – są we Włoszech, gdzie stacjonuje II Korpus; bohater, wbrew ostrzeżeniom zwierzchników, obstaje przy zamiarze powrotu do kraju. Chce przekazywać na Zachód raporty obnażające prawdziwe cele władz komunistycznych i opisujące ich środki działania.

Po aresztowaniu bohatera miejscem akcji przedstawienia stają się sale sądowe, cele więzienne, pokoje przesłuchań, gabinety funkcjonariuszy rozmaitych służb. W takiej scenerii otoczony złowrogą sławą pułkownik UB, Józef Różański, prowadzi z uwięzionym, poranionym rotmistrzem Pileckim sadystyczną grę. Bohater jest w tej grze z góry skazany na przegraną, nie tylko dlatego, że przeciwnik ma po swojej stronie cały aparat przemocy, także dlatego, że cechuje go szlachetna naiwność – wierzy bowiem w istnienie zjawiska niemożliwego: w honor ubeka.

Bugajski i wykonawcy wyraziście kreślą sylwetki reżimowych urzędników, udających sędziów, adwokatów, prokuratorów, i postacie stojących za nimi zbrodniarzy. Nie jest to jednak obraz czarno-biały, autor pamięta o tragicznych zawikłaniach tamtej epoki i przypomina o nich widzom, choćby poprzez postać sędziego w procesie Pileckiego i współoskarżonych wraz z nim ludzi. Sędzia ten, stronniczy i okrutny, ma świadomość, że najprawdopodobniej to on, jako były żołnierz AK, stanie się następną ofiarą systemu.

Cała opowieść przesycona jest sugestywną atmosferą tamtych czasów, obezwładniająco szarą w swojej grozie. Ten spektakl każe pamiętać, że straszne były nie tylko zbrodnie, jakich wówczas dokonywano, ale także codzienność zwykłych ludzi, poczwarna w każdym detalu i odbierająca godność.

PREMIERA 2006

Reżyseria: Ryszard Bugajski
Scenariusz: Ryszard Bugajski
Zdjęcia: Piotr Śliskowski
Scenografia i kostiumy: Aniko Kiss
Muzyka: Paweł Szymański („Dwie etiudy”)

Obsada: Marek Probosz (rotmistrz Witold Pilecki), Marek Kalita (sędzia podpułkownik Jan Hryckowian), Andrzej Niemirski (prokurator major Czesław Łapiński), Jacek Rozenek (pułkownik UB Józef Różański), Andrzej Czernik (generał Władysław Anders), Gabriela Muskała (Maria Pilecka), Jan Monczka (prokurator pułkownik Stanisław Zarakowski), Aleksandra Konieczna (Stanisława Hryckowian), Łukasz Simlat (oskarżony Tadeusz Płużański), Agnieszka Mandat (Leokadia Płużańska), Krzysztof Bień (mecenas Lech Buszkowski), Anna Gornostaj (mecenas Alicja Pintarowa), Magdalena Gnatowska (oskarżona Maria Szelągowska), Witold Bieliński (oskarżony Witold Różycki), Robert Mazurkiewicz (oskarżony Makary Sieradzki), Tomasz Sobczak (oskarżony Ryszard Jamontt-Krzywicki), Klaudiusz Kaufmann (protokolant porucznik Ryszard Czarkowski; w napisach nazwisko: Kauffmann), Mariusz Zaniewski (porucznik UB Eugeniusz Chimczak) i inni.

Czas 85 min

PREMIERA 15.05.2006